Một ngôi tháp cổ hàng ngàn năm tuổi của người Chămpa tưởng đã vĩnh viễn chôn vùi cùng dĩ vãng nay bất ngờ phát lộ khiến giới chuyên môn vô cùng kinh ngạc. Điều đặc biệt là hành trình ngôi tháp Chăm này được tìm thấy vô cùng kỳ bí cũng như những bí ẩn của Vương quốc Chămpa xưa kia vẫn đang là dấu hỏi lớn của nhân loại.

Ông Hùng - Trưởng Ban hộ tự chùa Trà Sơn chỉ khu vực được cho là nơi thờ cúng của người Chăm vừa được khai quật.

Tháp Dương Bi vừa được phát lộ nằm sau chánh điện chùa Trà Sơn (thuộc xã Duy Sơn, H. Duy Xuyên, Quảng Nam). Người dân nơi đây vẫn thường truyền tai nhau chuyện trước khi chùa được xây dựng thì nơi này vốn là một gò đất hoang, cây cối mọc um tùm. Những năm chiến tranh trên gò đất ấy từng tồn tại một tháp Chăm cổ quy mô lớn. Khi quân Pháp vào chiếm đóng địa bàn xã Duy Sơn đã cho đập phá ngôi tháp này tìm kiếm và hàng trăm cổ vật quý như chén, đĩa, chai, lọ đã bị lấy đi. Theo mô tả của những người dân địa phương, chánh điện của tháp Dương Bi xưa kia gồm 2 dãy nhà 3 gian, vòm cuốn nguy nga. Trong trí nhớ của những cụ cao niên trong làng, tháp Dương Bi khi chưa bị tàn phá thoạt nhìn giống hệt tháp Bằng An (TX Điện Bàn), cao khoảng 30 mét; mặt tháp xoay về hướng đông, bên trong tháp rỗng, có một bệ thờ.

Có mặt tại chùa Trà Sơn, chúng tôi vô cùng bất ngờ về quy mô của tòa tháp đặc biệt là các lớp hoa văn tinh xảo được chạm khắc trên gạch và đá. Mặc dầu đã bị hư hại rất nhiều nhưng từ những gì nền móng còn sót lại có thể thấy rằng trước đây tháp Dương Bi rất quy mô, đồ sộ và là một trong những điểm thờ cúng có ý nghĩa tâm linh với người Chăm. Ông Nguyễn Hùng - Trưởng Ban hộ tự chùa Trà Sơn (một trong số những người tham gia phát lộ tháp) cho biết: "Khu đất này vốn cây cối rất um tùm, đất được vun lên cao nên lâu nay mặc dù thi thoảng thấy xuất hiện gạch Chăm vương vãi đây đó nhưng chùa chưa có khả năng khai quật lên. Cách đây không lâu có một phật tử từ Đà Nẵng vào có tâm nguyện muốn được tìm hiểu đầy đủ hơn về ngôi tháp nên chúng tôi bắt đầu đào đất theo chân móng. Ai ngờ càng đào thì quy mô tháp hiện ra càng lớn. Đặc biệt nhất là ở chính giữa tháp lại có một điện thờ". Theo ông Hùng, vị phật tử này vốn bị bệnh nan y, chưa đến Duy Sơn lần nào nhưng không biết lý do gì lại biết được sau chùa Trà Sơn có tồn tại một ngôi tháp cổ dù khi ấy nơi này rất hoang vu, phần mái của tháp đã sụp đổ từ lâu. Thế nhưng chỉ bằng "niềm tin" của vị phật tử ấy cộng với tâm niệm muốn được bảo tồn các giá trị văn hóa Chămpa sư trụ trì chùa Trà Sơn và Ban hộ tự chùa đã tiến hành đào đất đá, phát lộ dần ngọn tháp men theo chân tường."Từ một gò đất ban đầu chúng tôi dần đào được những tảng đá lớn và hình hài của tháp cơ bản hiện ra. Phần mái đã mất nhưng phần chân móng thì vẫn còn vững chãi. Sau khi di tích này cơ bản đã được phát lộ thì Phòng văn hóa thông tin, lãnh đạo địa phương đã xuống ghi nhận tình hình. Sau đó Bảo tàng Quảng Nam đã phối hợp cùng Bảo tàng Nhân học, Trường Đại học KHXH&NV Hà Nội tổ chức khai quật khẩn cấp. Đợt khai quật đầu tiên này kết thúc vào ngày 22-5 vừa qua. Hiện nay chúng tôi chỉ dọn dẹp đất đá xung quanh tháp để tiến hành trồng trọt cây cối cho chùa, phần khai quật còn lại phải chờ đến các cơ quan chức năng", ông Hùng thông tin.

Theo tìm hiểu, từ đợt khai quật lần thứ nhất này, Sở VH-TT&DL, Bảo tàng Quảng Nam đã tổ chức buổi báo cáo sơ bộ về kết quả khai quật khảo cổ tháp Dương Bi. Qua các kết quả điều tra và khai quật, cũng như các hiện vật, dấu vết thu thập được, các nhà khảo cổ khẳng định di tích Dương Bi là một đền tháp có quy mô mặt bằng tương đối lớn với cấu trúc điển hình của một đền tháp Chămpa. Theo đó, tháp Dương Bi có niên đại dao động từ nửa cuối thế kỷ IX, khi vua Chămpa Indravarman II lập nên vương triều Indrapura (875 - 982) đến đầu thế kỷ XIII, tức thời kỳ đầu của vương triều Vajya (986 - 1470). Tháp được xây bằng gạch, phần mặt tường cả trong lẫn ngoài được xây bằng những viên gạch được chọn lựa kỹ, độ nung cao hơn so với gạch xây dựng ở các vị trí khác. Các phần cấu kiện còn lại và những mảng hoa văn được trang trí khá cầu kỳ, chi tiết. Ngoài ra, cấu trúc và các di vật còn lại cho thấy, đây là khu thờ phụng các vị thần Hindu giáo với bộ ngẫu tượng Linga-Yoni được đặt ở trung tâm chính điện. Các nhà khảo cổ còn cho rằng, niên đại xuất hiện của tháp Dương Bi tương đương với Phật viện Đồng Dương ở H. Thăng Bình.

Ông Tôn Thất Hướng - Trưởng phòng Quản lý di sản văn hóa, Sở VH-TT&DL cho hay, đợt khai quật khẩn cấp tháp đã giúp nhận diện các giá trị di sản còn trong lòng đất và cho thấy các giá trị văn hóa Chămpa vẫn còn nhiều bí ẩn cần được khám phá. Kết quả khai quật sẽ được báo cáo chính thức để tiến hành lập hồ sơ đề nghị công nhận di tích các cấp. Như vậy, sau 12 năm thành Trà Kiệu (xã Duy Sơn) được công nhận Di tích cấp quốc gia, sự phát lộ của tháp Dương Bi hôm nay càng khẳng định thêm giá trị của văn hóa Chăm trên vùng đất được mệnh danh là kinh đô sư tử này. Và, những bí ẩn ngàn đời của nó vẫn đang chờ đợi các nhà khoa học đến tìm hiểu, giải mã.

ĐỒNG DAO